سیاست و لکه ننگ

زنی که پیشترها به جبهه اصلاحات تعلق داشته، و شاید هنوز کسانی او را جزو جبهه اصلاحات بدانند، در یک اقدام شرم آور به مقدسات مردم توهین کرده است. توجیهی روشنفکرانه و متجددانه نیز برای خلق صحنه وقیحانه خود عرضه کرده است: «تقدس زدایی از امر مقدس و فروریختن هر آنچه مقدس است، جوهر مدرنیته است. شوخی با امر مقدس و تابوزدایی هم جزئی از همین روند مدرن شدن جامعه است». بنابر همین فتوای متجددانه، کمر همت بسته و پیشگام مدرن شدن جامعه ایرانی شده است.

او به جبهه اصلاحات تعلق داشته و هنوز هم در زمره اصلاح طلبان شمرده می‌شود. با این عمل وقیحانه، اینک او لکه ننگی بر دامن اصلاح طلبان است. اصلاح طلبان، اگر با قوت و قدرت نتوانند نسبت خود را با این لکه که بر دامن دارند، تعیین کنند، آنچه امروز تنها یک لکه است، به تمام هستی و موجودیت‌شان تبدیل می‌شوند. آنها در تمامیت خود تبدیل به یک لکه می‌شوند. لکه‌ای که زنی اینچنین آن را نمایندگی می‌کند. اجازه بدهید بیشتر در این باره توضیح دهم. پیش از آن نیازمند ذکر یک مقدمه هستم.

 

بازی، فضیلت سیاست و لکه ننگ  

فضیلت و شرافت سیاست خیر یا نفع عمومی است. اما آنچه سیاست مدرن را از سیاست پیشامدرن متمایز می‌کند، کثرت و تنوع مدعیان خیر و نفع عمومی است. در قدیم فرض بر این بود که تنها یک نفر یا یک طبقه ممتاز، قادر به تشخیص خیر و نفع عمومی‌ است. سیاست مدرن، پیچیده‌تر است دقیقا به این خاطر که یک روایت از خیر عمومی وجود ندارد. روایت‌های کثیر وجود دارند و اساساً نظم دمکراتیک به شرطی با مقوله فضیلت آشتی می‌کند که میدان رقابت میان روایت‌های متنوع از فضیلت و خیر عموم باشد.

جالب است که توماس هابز، یک دلیل ظهور وضع طبیعی و جنگ همه علیه همه را آن می‌داند که همگان درکی از مصلحت عمومی دارند و بر سر ترجیح خود از مصلحت عمومی با دیگران ستیز می‌کنند. هابز در تفاوت میان حیوانات و انسان‌ها و تفاوت جنگ میان انسان‌ها و حیوانات می‌نویسد:

 

.......این موجودات [حیوانات] چون برعکس آدمی، از عقل بهره مند نیستند، بنابراین عیب و ایرادی در اداره امور عمومی خود نمی‌یابند و یا فکر نمی‌کنند عیب و ایرادی در آن باشد، حال آنکه درمیان آدمیان بسیارند کسانی که خود را برای اداره امور عمومی داناتر و تواناتر از دیگران می‌یابند و چنین کسانی می‌کوشند به طرق گوناگون دست به ابداع و اصلاح امور بزنند و به این وسیله جامعه را دچار آشفتگی و جنگ داخلی می‌کنند[i]

آنچه سیاست مدرن را به یک میدان بازی میان رقیبان متنوع تبدیل می‌کند، همین منظرهای متنوع از خیر و نفع عمومی است. طرفین بازی در میدان سیاست، برای بقاء خود ناچارند دست کم در وجه اظهاری، نشان دهند که منظری متمایز از خیر عمومی دارند. تشخیص و فهمی متمایز دارند و برای تحقق آن، به عرصه بازی سیاست وارد شده‌اند.  

هر منظر متمایز از خیر عمومی، باید نشان دهد هر چه می‌گوید و هر چه می‌کند، معطوف به تحقق همان چیزی است که خیر عمومی می‌پندارد. منظومه دانشی متمایز دارد که معطوف به فهم خیر عمومی است. با نیروها و گروه‌هایی ائتلاف کرده است که یک فهم از خیر عمومی دارند. با کسانی مرز بندی کرده است که ناقض خیر عمومی‌ مد نظر او هستند.

اما سیاست مدرن میدان بازی است و تابع قواعد برد و باخت. در موارد بسیاری قواعد برد و باخت ایجاب می‌کند که دست به ائتلاف‌های کوتاه مدت بزنی، با کسانی که با سرشت خیر عمومی مورد نظر سازگار نیستند، ائتلاف کنی، با کسی که رقیب و حریف تواست، ائتلاف پشت پرده کنی و امثالهم. آنانکه شاهدان بازی هستند، تا جایی ائتلاف‌ها و قرار و مدارهای پشت پرده را نادیده می‌گیرند که در مجموع باور کنند که تیم مورد نظرشان، در دیگ هیجان برد و باخت صرف نیافتاده و سر جمع همه چیز در دراز مدت، در جهت تامین خیر عمومی مورد نظر است.

لکه ننگ هنگامی ظهور پیدا می‌کند که معلوم شود، از در ائتلاف و قرار و مدارهای پنهان و آشکار با کسانی درآمده‌ای، که با تعقیب خیر عمومی مورد نظر و ادعایی یک گروه سازگار نیست، بیشتر نمایانگر افتادن بازیگر در دیگ پر جوش برد و باخت کوتاه مدت است. بنابراین ادعای تامین خیر عمومی بیشتر به یک حقه شباهت پیدا می‌کند که پوششی است برای تامین منافع خصوصی. مردم در این میانه، سری بی کلاه دارند.

 

دامان لکه دار رقیبان مدعی فضیلت در ایران امروز

ایران امروز هم صحنه رقابت میان بازیگران متنوع است که هر یک مدعی روایتی از خیر عمومی‌اند. شمار این مدعیان، بسیار بیش از دو گروه شناخته شده راست و چپ یا اصولگرایان و اصلاح طلبان است. دمکراسی خواهی در ایران امروز معنایی جز آن ندارد که صحنه باید هر روز برای حضور مدعیان بیشتر فراهم شود. اما دقیقا به خاطر محدودیت صحنه رقابت‌های رسمی، ائتلاف‌های ناصوابی اتفاق می‌افتد و افتاده است، که صحنه سیاسی را در کلیت خود با خطر بی اعتباری تام مواجه می‌کند. آنها که امکانی برای حضور مستقل در صحنه ندارند، با نام‌ها و لباس‌های گوناگون با آنها که امکان یافته‌اند، ائتلاف می‌کنند و به لکه‌های ننگ مدعیان خیر عمومی تبدیل می‌شوند و اینچنین صحنه سیاست به کلی اعتبار خود را از دست می‌دهد.

این قصه منحصر به جناح اصلاح طلب نیست اصولگرایان و اصلاح طلبان هر دو دامانی لکه دار دارند و در این مخاطره‌اند که لکه‌هایی ننگ‌شان تمامیت وجودی شان را فرا گیرد. صداقت یا عدم صداقت جناح‌ها را در پرانتز بگذارید و به روایتی که هر دو مدعی آن هستند توجه کنید.

اصولگرایان، مدعیان ارزش‌های بنیادینی نظیر دفاع ار سنت، ارزش‌های دینی، عدالت، معنویت، حاکمیت تام شریعت، دفاع از ارزش‌های انقلابی و ارزش‌های تولید شده در عرصه های جنگ‌اند. اصلاح طلبان، ضمن اعلام وفاداری به تمامیت نظام سیاسی و حرمت ارزش‌های دینی، مدافع آزادی، قدرت مردم، نهادهای مدنی، مشروط شدن و پاسخگو شدن قدرت سیاسی هستند.

اینها دو صدای رسمی در میدان رسمی رقابت سیاسی‌اند.

برای اصولگرایان، یک بد اقبالی آشکار بود که نهایتاً قدرت سیاسی را با شخصیتی چون احمدی نژاد به دست آوردند. او کارنامه‌ای خجالت آور عرضه کرد و نشان داد به بنیادی ترین ارزش‌های مورد نظر اصولگرایان نیز اعتقادی ندارد. فساد و تولید هزینه‌های گزاف برای نظام سیاسی حاصل کار او بود. او برای اصولگرایان و نظام اظهاری آنان یک لکه ننگ محسوب می‌شود.

اما قاعده برد و باخت سیاسی اینک وسوسه ای در میان اصولگرایان برانگیخته که به احمدی نژاد به منزله یک امکان نظر کنند. آنان به لکه ای که بر دامن شان نشسته به منزله امکان نظر می‌کنند و به این وسیله، از سنخ همان لکه می‌شوند. برای شاهد صحنه، آنان چیزی جز همان لکه نیستند و همه دعاوی‌شان در باب خیر عمومی بی اعتبار می‌شود. چنانکه گویی مدعی هیچ خیری نیستند آنها تنها پیروزی در میدان را می‌خواهند و کیف و نفع خصوصی خود را دنبال می‌کنند.

احمدی نژاد فقط یک نمونه از لکه‌هایی است که پیشینه سیاسی اصولگرایان را با بحران مشروعیت مواجه می‌کند.

برای اصلاح طلبان نیز یک بد اقبالی آشکار بود که از همان نخست، با هر صدا و نوای مخالف خوانی هم پیمان شدند. همه صنوف دگر اندیش و مدعی هر روایتی از خیر عمومی، اصلاح طلبان را چتر حمایتی یافتند و ذیل آن جا گرفتند. برای مدتی آنها حرمت چتر حمایتی را نگاه داشتند و منتظر شدند تا حریفی که خود از عهده اش بر نمی‌آمدند توسط اصلاح طلبان از میدان به در رود.

اگر آنچه را انتظار داشتند اتفاق می‌افتاد به اولین خصم‌های جریان اصلاحات تبدیل می‌شدند.

اما انتظارشان تحقق نیافت. اصلاح طلبان در حذف رقیب موفق نشدند و در عمل به سازش‌هایی در صحنه سیاسی تن در دادند. اتفاقی که چتر حمایتی اصلاح طلبان را کوچک تر می‌کند و کسانی را از دایره حمایت خود بیرون می‌برد. چنین است که آنها یکی یکی به منزله‌ لکه‌های ننگ اصلاح طلبان ظهور پیدا می‌کنند.

آنچه این روزها یک زن منسوب به اصلاح طلبان انجام داده است تنها یک نمونه از لکه‌های ننگی است که دامن آصلاح طلبان را آلوده است.

سیاست مدرن، صحنه رقابت میان طرف‌های کثیری است که مدعی خیر عموم‌اند. یک رقابت سالم و هم افزا از نیروهای مختلف و مخالف، حیات سیاسی را بارور و بارورتر می‌کند. نیروهای سیاسی در یک میدان رقابت دمکراتیک، هر روز جدی‌تر، مجرب‌تر و عمیق‌تر می‌شوند. اما ظهور و جلوه گری لکه‌های ننگ،  نشانه فرایند زوال حیات سیاسی است. مدعیات متمایز هر یک از طرفین در خصوص خیر عمومی بی اعتبار می‌شود، سیاست معنای راستین خود را هر روز از دست می‌دهد و زیر پوست به ظاهر آرام عرصه عمومی را آبستن  ظهور کنش‌های خشونت آمیز می‌کند.

 

چه باید کرد

گمان من این است که مساله امروز هر دو جناح سیاسی در ایران امروز، بازتعریف خود و بازتعریف مدعیات مربوط به خیر عمومی است به طوری که حساب آنها را به طور جدی و رادیکال از لکه‌های ننگ منسوب به خود مبری کند.

اصولگرایان باید بتوانند خود را چنان بازتعریف کنند که الگوی اظهاری‌شان را به طور واضح از لکه‌های متنوع و منجمله از آنها احمدی نژاد متمایز کند.

اصلاح طلبان باید بتوانند خود را چنان بازتعریف کنند که در الگوی اظهاری شان به طور واضح از لکه‌های متنوع و منجمله از آنها وقاحت آن زن متمایز کند.

هر دو باید خود را بازتعریف کنند و دوباره به منزله مدعیان تازه نفس اما متفاوت و متمایز خیر عمومی ظهور پیدا کنند اما در این زمینه اصلاح طلبان وضعی فوری تر دارند. تولید قدرت سیاسی نسبتی با زیست جهان دارد. اعتقادات و مقدسات دینی در زیست جهان جامعه ایرانی جایگاهی عمیق دارد. شکی نیست که حل بخشی از مشکلات جامعه ایرانی، توام کردن زیست جهان به عقلانیت معطوف به جهان جدید است. اما لکه ننگی که به کلی نیروی سیاسی را از زیست جهان جامعه ایرانی به بیرون پرتاب کند، یک رویداد فاجعه بار و نابود کننده است.

لکه ننگی از سنخ آن زن، به همین معنا فاجعه بار است.

اصلاح طلبان باید دوباره خود را بیابند. دوباره خود را تعریف کنند. چتر گسترده ای که روزی گشوده شد، امروز می‌تواند به سم مهلک حیات اصلاح طلبی بیانجامد.

 

---

[i] توماس هابز، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، نشر نی، چاپ اول، 1380، ص. 191.